Tsitsit

Een teken van floreren, om ons te herinneren aan de zegenende en machtige hand van JaHUaH

André H. Roosma
28 april 2012

Soms vragen mensen me, “wat is dat kwastje dat je daar aan je broek hebt han­gen?” Wanneer ik dan zeg dat het een Tsitsit is, kijken ze me vaak wat glazig aan, of iemand zegt: „zijn dat een soort joodse gebedskwastjes? Maarre..., horen die dan niet alleen aan een joodse gebeds-sjaal?”

De hoogste tijd voor wat uitleg.

Wat is dat eigenlijk, een Tsitsit? En waarom zou je ze als christen dragen?

We hebben het hier over het Hebreeuwse woord: צִּיצִּת - Tsitsit [H6734] (vr. enkelv.; meerv.: Tsitsiót). Het is een soort franje of kwastje. Het oude Semiti­sche schrift dat ik bestudeerde¹ maakt meer duidelijk over wat een Tsitsit is. In dat schrift wordt het woord Tsitsit geschreven als: . Het is gerela­teerd aan het woord Tsits: - letterlijk: iets dat uitbot () uit een zijtak () van een plant (); weergevend een fel gekleurde bloem of iets dat glinstert in de zon, zoals rietstengels of rijpe koren-aren dat kunnen doen. Het is ook te lezen als een graanplant die een graanplant geeft of voortbrengt; dan refereert het dus - via de bloei - aan het voort­brengen van zaad of vrucht.
Een Tsitsit is dan letterlijk een teken () daarvan; een teken dat we kleurrijk bloeien of glinsteren in het heldere licht van JaHUaH, onze God, en door Hem vruchtdragen.

Een passage uit Numeri 15: 37-41 geeft de Israëlieten de aanwijzing om ze vast te maken aan hun kleren, en geeft ook de reden om dat te doen:

En JaHUaH sprak tot Mozes, zeggende: „Spreek tot de nakomelingen van Isra’el en zeg tot hen, dat zij zich gedenkkwasten [lett: Tsitsit] maken aan de hoeken van hun kleren, van geslacht tot geslacht, en dat zij in [of: om] de gedenk­kwasten aan de hoeken een hemelsblauwe [of evt.: blauw­purperen] draad verwerken. Dat zal jullie dan tot een gedenkkwast zijn; als je daar­naar kijkt, dan zullen jullie al de instellingen van JaHUaH gedenken en die naleven zonder je hart of je ogen te volgen, dat jullie je daardoor tot over­spel zouden laten verleiden, opdat jullie gedenken en naleven al Mijn instellingen en heilig zijn voor jullie God. Ik [ben] JaHUaH jullie God, Die jullie uit het land Egypte heb uitgeleid om jullie tot een God te zijn; Ik [ben] JaHUaH jullie God.”

Dus elke morgen, wanneer we onze kleren aantrekken met daaraan een of meer Tsitsiot, worden we eraan herinnerd dat JaHUaH, onze God, bij ons is – aan elke zijde van ons. Dat zal onze dag bepalen of ‘kleuren’, en alles wat we die dag denken, voelen en doen.

Sprekend over kleur, die hemelsblauwe draad in of om de Tsitsit is veel­bete­ke­nend! De kleur ervan is volgens de originele tekst: תְּכֵלֶת - Tekhélet [H8504] - hemels­blauw.² In het oude schrift: . Hier zien we de zegenende of machtige, beschermende hand van de grote Herder of Leider, omgeven door Zijn handte­kening: het kruis, zelfs in tweevoud. De hemels­blauwe kleur herinnert ons er dus impliciet aan dat niet alleen JaHUaH, onze God, mét ons is, maar voegt daar nog aan toe dat Hij er is om ons te zegenen, te beschermen en te bekrachtigen. Daarin ligt de bron om heilig te kunnen leven en vrucht te dragen. Alleen Hij maakt het ons mogelijk om van binnen uit te veranderen, zodat we floreren in Zijn licht, wandelend langs de wegen die Hij ons wijst, onder meer via Zijn Torah of heilzame levens-instructies.

In Deuteronomium 22: 12, wordt een ander woord gebruikt voor de Tsitsit. Dat is: גְּדִל - gedil (1434) - een gevlochten bosje draad, of een kwastje. Of, weer in het oude schrift: . Dit staat voor: ga naar (zet je voet in) de deur van de grote Herder, of: ondersteun het binnen­komen van de grote Herder. Ik moet dan denken aan wat Jezus / Jeshu‘ah zei in Openbaringen 2, dat Hij op onze deur klopt, maar dat wij die open moeten doen. De gedil helpt ons inderdaad om precies dát te doen, elke dag opnieuw!

Als we ze dragen, zijn we in goed gezelschap, want lees eens wat er staat over Jezus / Jeshu‘ah Zelf:

En zie, een vrouw, die al twaalf jaar aan bloedvloeiingen leed, kwam van achteren naar Hem toe en raakte de kwast [de Tsitsit] van Zijn kleed aan. Want, zei ze bij zichzelf, indien ik slechts Zijn kleed aanraak, zal ik gered zijn. En Jezus keerde Zich om, zag haar en zei: Houd moed, dochter, uw geloof heeft u gered. En de vrouw was gered van dat ogenblik af.

Mattit-Jahu (Mattheus) 9: 20-22

En toen zij overgestoken waren, kwamen zij in Gennesaret aan land. En zodra de mannen van die plaats Hem herkend hadden, zonden zij bericht in die gehele omgeving, en men bracht tot Hem allen, die ernstig ziek waren, en zij smeekten Hem, dat zij alleen maar de kwast [de Tsitsit] van zijn kleed mochten aanraken. En allen, die hem aanraakten, werden gered.

Mattit-Jahu 14: 34-36

Deze passages (zie ook Markus 6: 56) laten duidelijk zien dat Jezus / Jeshu‘ah Zelf een Tsitsit (of meerdere) aan Zijn kleding droeg, dat mensen juist die zagen als teken van Gods genezende aanwezigheid, en dat God dat ook gebruikte. Is het verkeerd om in Jeshu‘ah’s voetstappen te gaan en Hem hierin na te volgen?

Tot besluit:
Draag ik dus Tsitsiot aan mijn kleren als iets waartoe een wet mij verplicht? Nee, absoluut niet! Ik draag ze uit grote vreugde over mijn grote Heer, Meester en hemelse Vader, bij Wie ik graag in de buurt ben omdat Hij zo magnifiek is! In Zijn licht bloei en glinster ik graag! Hij is het dubbel en dwars waard!

Hallelu JaH !

Noten

1

Meer informatie over het hier bedoelde vroeg-Bijbelse pictografische schrift in: André H. Roosma, ‘De geschreven taal van Abraham, Mozes en David – Pictografische wortels en basisnoties in de structuur van het vroeg-Bijbelse schrift’ , Hallelu-JaH! werkdocument over het oude Semitische en Paleo-Hebreeuwse schrift, januari 2011.

2

Mijn woordenboek geeft aan dat de eerste twee letters mogelijk een latere verbastering zijn, en het oor­spronkelijk שׁחלת (shechelet) was, oftewel: . Dit geeft een etymologie van de kleuraanduiding, via de verwijzing naar de kleur van het hemelgewelf (het teken van de bron van het tentdoek van de grote Leider). Dit geeft aan dat de kleur naar de hemel, naar God verwijst. Volgens de Hebreeuwse Wiki komt tekhelet overeen met het hemelsblauw dat Engelsen azuurblauw noemen (met RGB coördinaten: 0,127,255; CMYK: 255,255,0,0). (De (hemelsblauwe) edelsteen saffier (ספיר) wordt door de Bijbel ook genoemd om het aanzien van de troon van God te beschrijven (Exodus 24: 10; Ezechiel 1: 26; 10: 1)). Er zijn joodse wetten die exact de voor de tekhelet draad te gebruiken kleurstof voor­schrijven. Deze wordt gewonnen uit een zeldzame zeeslak – volgens de Torah van God een onrein dier (wat dit voorschrift zeer twijfelachtig maakt...).

In Exodus 28:36 en 39:30, evenals in Leviticus 8:9, wordt het woord ציצ - tsits gebruikt voor de gouden diadeem, rozet of kroon die de Hogepriester op zijn voorhoofd droeg, met de tekst: ‘heilig voor (of: toegewijd aan) JaHUaH’. De Treasure of Scripture Knowledge zegt er dit over, vrij vertaald: “Het woord tsits wat we wel vertalen als een plaat, betekent eigenlijk een bloem. De Griekse Septuagint vertaalde dit in: petalon - een blad (als van een plant), en in hoofdstuk 29:6 wordt hij nezer genoemd - een kroon, en de auteur van het boek der Wijsheid (28:24) noemt hem diadema - een diadeem. Josephus zegt dat hij verfraaid was met drie rijen van de bloem die de Grieken kyanos noemen. Hij was twee vingers breed, was rond gebogen, passend bij de vorm van het hoofd, en zo lang dat hij van oor tot oor reikte. Hij was vastgemaakt op een blauw lint, die achter het hoofd vastgeknoopt werd. Omdat de plaat maar voor de helft om het hoofd reikte, was het overige deel van het lint rijk versierd met kunstbloemen.”
Plinius, een tijdgenoot van deze hogepriester Josephus Flavius, gebruikte de naam kyanos vooor een soort Iris of voor de blauwe korenbloem. Die laatste lijkt zeer passend en aannemelijk, gezien de twee koren-stengels in de oude naam, en gezien de hemelsblauwe kleur.
Wat ik vooral opvallend vind, is het gegeven dat de tsits voor de drager zelf (en voor de omstanders) een glorierijk en waardig teken was van zijn of haar verbondenheid met en toegewijd zijn aan JaHUaH.

Zie ook: Tassels for Today en het Engelse Wikipedia artikel over Tzitzit.

Vaak wordt de hemelsblauwe draad in een Tsitsit op vier plaatsen om de andere draden erin heen gewikkeld, en wel zodanig, dat deze wikkelingen de letters van de glorie­rijke Naam van God weergeven: יהוה /  - J-aH-U-aH. De gebruiker wordt dan ook daardoor nog weer extra bij de heilzame Aanwezigheid van JaHUaH bepaald.

Zelf uw eigen Tsitsit maken

Voor het geval u uw eigen Tsitsit wilt maken, geef ik hier een aanwijzing:
(Zie ook deze pagina of deze pagina met instructie videos. Het is daarbij

de materialen liggen klaar

mogelijk, een ander aantal draden te gebruiken.)
Neem om te beginnen 6 witte draden en 1 blauwe draad. Meestal wordt katoen of wol gebruikt (elke dikte kan, vaak wordt wat dikker haak­garen gebruikt, soms ook tapijtwol; wel alle van hetzelfde [ongemengde en bij voorkeur natuur­lijke] mate­riaal; het mate­riaal moet passen bij de kleren waar je ze aan vast wilt maken). De witte draden circa 80 cm. lang

het middenstuk gevlochten

en de blauwe onge­veer 130 cm.
Neem ze samen, waarbij de langere blauwe aan een eind uitsteekt. Neem het midden van de witten (op ca. 40 cm dus). Dit zal het punt zijn waar je de Tsitsit later aan je kleren bevestigt. Vlecht of draai alle 7 draden samen - ongeveer 4 à 5 cm in beide richtingen vanuit dit midden. Bindt de twee einden van 7 draden nu direct hierna samen in een platte knoop.
Neem de lange blauwe draad apart en wikkel hem 10 keer om de 12 + 1 andere draden;

na 1e knoop, 10 windingen blauw en een halve knoop

dit verwijst naar de letter י (Jod), de 10^de letter van het Hebreeuwse aleph-beth, en de eerste letter van de glorie­rijke Naam van God zoals hierboven weergegeven.
Voeg nu de blauwe draad samen met de anderen, splits het bundeltje in tweeën (elk 7 draden), en knoop ze weer samen (hele of halve platte knoop).
Neem de lange blauwe draad weer apart en wikkel hem 5 keer om de andere 12 + 1 draden; dit verwijst naar de letter ה (Hé of áH), de 5^de letter van het Hebreeuwse aleph-beth, en de tweede letter van de glorie­rijke Naam van God.

de Tsitsit is klaar

Dan opnieuw een knoopje en weer een aantal windingen van de blauwe draad; nu 6 keer voor de ו (wav) - de 6^de letter van het aleph-beth; dan weer een knoopje en 5 windingen voor de laatste ה (Hé of áH).
Maak het nu af met een platte knoop en knip alle einden op gelijke lengte af.

De lengtes van de blauw omwikkelde stukjes 10-5-6-5 verwijzen nu samen naar de glorie­rijke Naam van God: JaHUaH - de AANWEZIGE Die ons leven geeft in verwondering en aanbidding naar Hem toe en in verbondenheid en vreugde met elkaar; Zijn heerlijke Naam zij geprezen!
U kunt deze Tsitsit nu aan een lusje of door een gaatje van een kledingstuk bevestigen, of aan een riem hangen.

Het symbolisme achter het beginnen met 6 witte draden en 1 blauwe is ten eerste de 6 werkdagen en één dag om je nog specifieker met het hemelse bezig te houden; daarbij heb je na de eerste knoop 12 witte draden (12 stammen in Israël met eigen grondgebied, of 12 discipelen van Jeshu‘ah), plus een hemelsblauwe (de stam Levi als priesters resp. Jeshu‘ah Zelf) en een hemelsblauwe (God de Vader / de Heilige Geest) daaromheen.
Het is eventueel ook mogelijk een dunnere Tsitsit te maken met slechts 3 witte en 1 blauwe draad; dan wordt die lange blauwe steeds om 7 (volheid!) andere draden gewikkeld.
Standaard werd vroeger aan elke hoek van een kledingstuk een Tsitsit bevestigd. Omdat de meeste van mijn kledingsstukken geen hoeken hebben en ik er ook niet te opvallend mee te koop wil lopen (Mat.23:5), bevestig ik er vaak slechts één of twee aan riem-lusjes van m’n broek - ruim voldoende om me continu aan Zijn aanwezigheid te herinneren!

Reacties

L. Markerink

Ik zie vaak mannen die tsitsit aan hun kleding dragen, maar ik heb nog geen vrouwen ermee zien lopen. Als ik mijn Bijbel lees, zie ik alleen niet dat deze tsitsit een voorrecht is alleen voor mannen. Hoe ziet u dit? Is dit ‘gebod’ alleen voor mannen, of ook voor vrouwen?

André (auteur)

Bedankt voor uw vraag.
In de Bijbeltekst zie (ook) ik inderdaad geen heel duidelijke reden om aan te nemen dat tsitsit alleen voor mannen zouden zijn. Er staat in Numeri 15 wel dat Mozes (Mosheh) zijn boodschap tot de benei Israëls moest richten; dit wordt wel vertaald als: de zonen van Israël, de nakomelingen van Israël, de kinderen van Israël of gewoon: de Israëlieten. Ik zie veel aanleiding voor (een van) de drie laatstgenoemde vertalingen, en dus geen man/vrouw onderscheid hierin. Ieder die bij de God van de Bijbel wil horen, hoort mijns inziens bij de ‘benei Israël’ en mag getuigen dat JaHUaH hem/haar laat bloeien en vrucht dragen.
Shalom!

Charlie

Shalom Andre,
je zegt een paar keer 1 of meer..
staat in Deut 22 vs 12 niet duidelijk aan de vier hoeken van je bovenkleed..?

André (auteur)

Shalom Charlie,
Inderdaad, zeer goed opgemerkt! Alleen hebben mijn ‘bovenklederen’ niet vier ‘hoeken’...
Daarbij gaat het voor mij vooral om de bedoeling van deze aanwijzing: aan je kleding (die je elke dag draagt) iets hebben wat je eraan herinnert dat JaHUaH dichtbij is en je graag ziet bloeien. Persoonlijk let ik dus vooral op die essentie, en hanteer in de uitvoerings­vorm enige vrijheid. Dat is dezelfde vrijheid als die ik meen te zien in de bijbelse benaming: tsitsit of gedil.
Voel je vooral vrij om op vier plaatsen een tsitsit aan je kleren te bevestigen, als dat voor jou een meerwaarde heeft. Wat Paulus aan de Romeinen schreef geldt ook hier: „Ieder zij voor zijn eigen besef ten volle overtuigd.” (14: 5b).

Richard Mertens

In uw uitleg mbt het maken van een tzitziet schrijft u het vlgende
“Er zijn Joodse wetten die exact de voor de tekhelet draad te gebruiken kleurstof voor­schrijven. Deze wordt gewonnen uit een zeldzame zeeslak - volgens de Torah van God een onrein dier (wat dit voorschrift zeer twijfelachtig maakt...).”
U schrijft terecht dat de zeeslak waaruit de kleurstof wordt gewonnen een onrein dier is, echter rein en onrein heeft slechts betrekking op het eten van dieren, het lijkt mij dat het niet de bedoeling is om de purperslak te consumeren, en heeft in dit geval ook niets van doen met de reinheidswetten. het winnen van de kleurstof maakt het voorschrift voor het gebruik van de kleurstof dus in het geheel niet twijfelachtig.

André (auteur)

Shalom Richard Mertens,
Bedankt voor uw reactie. Op dit punt verschillen we blijkbaar van visie.
Onreine dieren waren m.i. niet alleen voor consumptie onrein, maar ook bij aan­raking (in de wetgeving erover in Lev. 11 - o.a. 10-12, 24-25, 32-35 - is er sprake van dat we onreine dieren niet moeten aanraken en dat alles wat ermee in aanraking komt, daardoor onrein zal worden). Dan ga je dus niet met een sub­stantie daaruit een heilig of rein ding behandelen. Dat is in strijd met elkaar.
En de Bijbel zegt niets over de soort kleurstof die gebruikt moest worden (terwijl elders wel heel specifieke aanwijzingen worden gegeven, bijv. in Ex.30: 23-25 voor de bereiding van speciale zalfolie). Het ging erom dat de draad hemelsblauw was en je aandacht zo op God zou richten.
Zodoende vind ik wat de Talmud hierover voor­schrijft dus wel zeer twijfelachtig (het is een menselijke leer die afleidt van de kern; ook de Karaïtische Joden wijzen het af). Ik blijf liever bij dat wat God Zelf in de Bijbel duidelijk aangeeft.

Reinier

Hallo,
Ik lees in Leviticus 11 dat je het aas van de onreine dieren niet zult aanraken. Zou dat verschil maken met het winnen van een bepaalde stof uit die dieren of het gewoon aanraken van die dieren? Yeshua reed op een ezel, die dus ook niet onder de koshere dieren valt. Als Hij daardoor onrein zou zijn geworden zou Hij dan een volmaakt offer voor ons zijn geweest? Je kunt volgens mij niet zeggen dat Yeshua het aas van de ezel heeft aangeraakt (aas is toch vlees van een dood dier?) dus ik kan mij voorstellen dat dat geen probleem is en Hij daardoor niet onrein is geworden. Hoe de blauwe kleurstof precies uit het slakje wordt gewonnen is mij niet duidelijk maar misschien is het goed om voorzichtig te zijn met het (te) snel trekken van conclusies :)
Shalom, Reinier

Reinier

Hallo,
Heb nog wat uitgezocht mbt de kleur techeled. De kleurstof wordt uitgescheiden door klieren van de zeeslak Murex trunculus (bijzonder is dat het pas blauw word als het wordt blootgesteld aan zonlicht). Het komt dus niet van het vlees van het dier of van een dood dier. Misschien maakt dit verschil met het aanraken van het aas van een (onrein) dier?
Shalom, Reinier

André (auteur)

Shalom Reinier,
Bedankt voor uw reactie.
Ik blijf de zeeslak-theorie toch zeer twijfelachtig vinden. Uit wat ik gelezen en gezien heb over het winnen van de verfstof uit de betreffende zeeslak heb ik de indruk dat de zeeslak dood is op het moment dat de verfstof aan zijn klieren wordt onttrokken. Dus is er toch sprake van het aas van een onrein dier.
Ik blijf liever bij dat wat God Zelf in de Bijbel duidelijk aangeeft, en dat is alleen een verwijzing naar de kleur van de hemel, en niet een specifieke bron of proces. Verder verwijs ik graag naar: ‘They Shall Make for Themselves Sisith [Fringe/Tassel]’ door Hakham Meir Yosef Rekhavi, en het zeer uitvoerige (!) artikel: ‘What is the True Tekhelet?’ van Dr. Curtis D. Ward. Die laatste zegt na veel onderzoek: „The dyes from the Murex snail, Kela-ilan, and woad (Isatis tinctoria; een plant) are identical in both chemistry and in color!!!”, zodat ook tests op teruggevonden stoffen niets zeggen over de oorsprong!
Wanneer je een kleurstof uit een daar veel voorkomende koshere Wede-plant kunt halen (wat al in Egypte werd gedaan, waar Israël vandaan kwam), waarom zou God dan willen dat je een zeld­zame en mogelijk niet-koshere zeeslak (die Israël op reis door de wildernis niet tegenkwam!) als bron voor diezelfde stof gebruikt?

Reinier

Hallo Andre,
Bedankt voor de informatie. Goed om van gedachten te wisselen.
Shalom, Reinier

Martin G Meyer

Sjalom André,
Ik heb dit artikel gelezen en voel mij er helemaal bij thuis!
Heel veel dank hiervoor.
Je broeder Martin.

André (auteur)

Shalom Martin,
Hartelijk bedankt voor je bemoedigende reactie!
Gods rijke zegen, ook in jullie mooie bediening!

Sharief Nanhekhan

Shalom Aleichem, weet iemand een adres in Nederland die tsitsiots verkoopt die op de Sefardische manier geknoopt zijn? Zowel voor aan je broek, tallit katan en voor een tallit gadol? De lengte van de lusjes verschillen in lengte.
Groeten Sharief.

André (auteur)

Shalom Sharief,
Helaas ken ik niet zo iemand. Wellicht is er een andere lezer die een suggestie heeft.
Kun je ergens op Internet vinden hoe die manier precies is? Dan kun je ze wellicht zelf maken, analoog als ik hier aangeef. De meest letterlijke interpretatie van de Bijbelse aanwijzing is dat we ze zelf maken...

Nancy

Uit welke bijbel lezen jullie dit het staat in iedere bijbel anders ik kan ook niet uithalen met wat ik in huis heb dat dit alleen voor mannen is.

André (auteur)

Shalom Nancy,
Bedankt voor je reactie. Er zijn inderdaad veel verschillende vertalingen van de Bijbel. Er bestaan zelfs manuscripten van de Hebreeuwse grondtekst die op enkele punten onderling verschillen. Hier is het in mijn ogen echter vrij duidelijk. Het aangehaalde gedeelte uit Numeri 15 heb ik zelf uit de Hebreeuwse grondtekst vertaald. Sommige vertalers vertalen בְּנֵ֤י יִשְׂרָאֵל֙ als: ‘de zonen van Israël’. Ik heb dit vertaald met: ‘de nakomelingen van Isra’el’, omdat het Hebreeuwse בְּנֵ֤י mijns inziens niet gender-specifiek (‘zonen’) is maar alle nakomelingen omvat, ongeacht of ze man of vrouw zijn. Dat blijkt wanneer je dit in een bredere culturele context uit die tijd bestudeert. De StatenVertaling (‘de kinderen Israëls’) wist dat ook al, en veel moderne vertalingen ook. Ik zie in de Bijbel geen reden waarom vrouwen geen tsitsiót aan hun kleren zouden mogen hebben.

Wout

Inhoudelijk prima studie. Vraag waar niet op wordt ingegaan is wat Joden ervan vinden. Net als een keppel is dit voor hen een identiteitsdrager waar nu christenen letterlijk mee gaan lopen. Maar dat christenen die dit willen doen of moeten Joden niet zeuren?

André (auteur)

Shalom Wout,
Bedankt voor je reactie. Inderdaad ben ik niet ingegaan op de vraag wat joden ervan vinden als christenen tsitsiót aan hun kleren hebben. Ik weet dat er Karaïtische joden zijn die het prima vinden, en dat er rabbijnse joden zijn die er moeite mee hebben. Er zijn zelfs rabbijnse joden die vinden dat zij als joden geen tsitsiót aan hun kleren mogen dragen, of geen tsitsiót met een blauwe draad erin zoals de Bijbel aangeeft, omdat volgens hen de juiste kleurstof niet bekend of beschikbaar is. Ik vind dat jammer. Isra’el was geroepen om priesters te zijn voor hun God JaHUaH tegenover de andere volken (Ex.19:6). Dus om te zorgen dat alle volken Hem zouden leren kennen, aanbidden en volgen. Op basis van de Bijbel zouden ze er dus blij mee moeten zijn dat er zoveel christenen zijn die de Tanakh serieus nemen en (de aanwijzingen van) hun God volgen en eren... Maar ja, we weten dat de meeste farizeeën, de voorlopers van het rabbijnse jodendom, ook al niet blij waren met Jeshu‘ah, onze Heer, Zélf... (zie ook Namen in de Bijbel (12) – De פְּרוּשִׁים - Perushim / φαρισαιοι / Farizeeën)

Het meest recent hiervoor gepubliceerde artikel was: ‘Psalm 118 – Een prachtige, profetisch-Messiaanse Hallél Psalm rond Pesach’.

Het volgende artikel is: ‘Psalm 117 – Nog zo’n prachtige Hallél Psalm’.

home

,  nieuws index

,  artikelen index